Theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới, năm 2016, bệnh tim mạch đã trở thành nguyên nhân gây tử vong hàng đầu tại Việt Nam. Trong số 77% nguyên nhân tử vong do bệnh không lây nhiễm ở Việt Nam thì có tới 70% tử vong do bệnh tim mạch.
Từ năm 1980, việc sử dụng đặt stent để mở thông lòng động mạch bị hẹp lần đầu tiên được ứng dụng, sau đó một loạt biện pháp mới được sử dụng trong chẩn đoán, phát hiện sớm, phân tầng nguy cơ; các tiến bộ trong can thiệp động mạch vành như các loại stent thế hệ mới, thăm dò hình ảnh hoặc chức năng dòng chảy trong lòng động mạch vành, khoan phá mãng xơ vữa, phẫu thuật can thiệp giúp cải thiện đáng kể tiên lượng bệnh nhân.
Các nghiên cứu cũng chỉ ra những chất béo có lợi cho tim như chất béo không bão hòa hoặc chất béo đa không bão hòa. Các thực phẩm chứa chất béo đơn không bão hòa như axit béo omega3 có từ các nguồn như dầu oliu, dầu vừng, dầu hạt dẻ còn chất béo đa không bão hòa là cá, hạt óc chó, hạt dẻ Brazil.
Bệnh động mạch vành do xơ vữa bao gồm 2 hội chứng trên lâm sàng: hội chứng động mạch vành mạn (Chronic coronary syndrome) gọi tắt là hội chứng mạch vành mạn, đây là thuật ngữ mới được đưa ra tại Hội nghị Tim mạch Châu Âu (ESC) 2019 thay cho tên gọi trước đây là đau thắt ngực ổn định; bệnh động mạch vành ổn định, bệnh cơ tim thiếu máu cục bộ mạn tính hoặc suy vành. Hội chứng thứ hai là hội chứng động mạch vành cấp gọi tắt là hội chứng mạch vành cấp bao gồm nhồi máu cơ tim có ST chênh lên (STEMI), nhồi máu cơ tim không có ST chênh lên (NSTEMI) và đau thắt ngực không ổn định.
Theo các chuyên gia tim mạch, tuần hoàn vành diễn ra trên một khối cơ rỗng co bóp nhịp nhàng nên tưới máu của tuần hoàn vành cũng thay đổi nhịp nhàng. Tưới máu cho tâm thất trái chủ yếu được thực hiện trong thì tâm trương; tâm thất phải được tưới máu đều hơn cả hai thì tâm trương và tâm thu, tuy vậy trong thì tâm thu cũng bị hạn chế.
Có rất ít hệ thống nối thông giữa các động mạch vành, vì vậy nếu một động mạch vành nào bị tắc thì sự tưới máu cho vùng cơ tim đó sẽ bị ngưng trệ, nếu tắc nghẽn kéo dài sẽ gây hoại tử cơ tim.
Bình thường lưu lượng máu qua động mạch vành khoảng 60-80ml/phút/100gam cơ tim (250ml/phút), chiếm 4,6% lưu lượng tuần hoàn của toàn cơ thể. Dự trữ oxy của cơ tim hầu như không có, chuyển hóa của cơ tim chủ yếu là ái khí nên khi có tăng nhu cầu oxy cơ tim thì phải đáp ứng bằng tăng cung lượng vành đến lớp dưới nội tâm mạc rất ít so với lớp dưới thượng tâm mạc.
Xơ vữa động mạch là bệnh lý xảy ra ở các động mạch lớn và vừa, trong đó có động mạch vành.Mãng xơ vữa có thể gây hội chứng vành cấp khi không ổn định, nứt vỡ và khởi phát hình thành huyết khối lấp tắc một phần hay hoàn toàn động mạch vành.
Quá trình hình thành mảng xơ vữa được đặc trưng bởi rối loạn chức năng tế bào nội mạc mạch máu; lắng đọng lipit, cholesterol và xâm nhập các tế bào viêm ở thành mạch; tích lũy các mảnh xác tế bào ở lớp nội mạc và dưới nội mạc.
Đối với suy giảm chức năng nội mạc do nội mạc mạch máu tiếp xúc chất độc thuốc lá; LDL-C oxy hóa; các sản phẩm chuyển hóa cuối cùng của quá trình đường phân, tăng homocystein; các tác nhân nhiễm trùng.
Mãng xơ vữa tích lũy ngày càng nhiều và hậu quả là hẹp dần lòng mạch, cuối cùng gây tắc mạch.Dòng máu chảy gây ra áp lực lên thành mạch.Ở đoạn mạch với áp lực thay đổi, nhất là ở đoạn gập góc, có dòng máu xoáy gây ra rối loạn chức năng nội mạc, kích hoạt quá trình hình thành mãng xơ vữa.
Khi lòng động mạch hẹp trên 70%, khi gắng sức nhu cầu oxy cơ tim bị thiếu; tình trạng cung cấp máu thiếu, cơ tim chuyển hóa trong tình trạng yếm khí với những LDL, adenosine, kích thích các đầu mút thần kinh của hệ mạch vành gây nên cơn đau thắt ngực.
Mãng xơ vữa với vỏ xơ mỏng và lõi lipit lớn chứa nhiều tế bào viêm, mảnh thoái hóa tế bào có nguy cơ nứt vỡ cao và hình thành huyết khối lớn. Nếu sự nứt vỡ lớn, hình thành máu đông ồ ạt lấp toàn bộ lòng mạch sẽ gây nhồi máu cơ tim cấp có ST chênh lên. Nếu nứt nhỏ, cục máu đông chưa dẫn đến tắc hoàn toàn động mạch vành sẽ gây hội chứng vành cấp không có ST chênh lên.
Khi mảng xơ vữa bị vỡ, hoạt hóa quá trình ngưng kết tiểu cầu, làm co mạch, thu hút các tiểu cầu khác và hình thành nhanh hơn cục máu đông.
Các hiện tượng trên dẫn tới hậu quả là làm giảm đột ngột cấp máu tới vùng cơ tim do mạch vành nuôi dưỡng; biểu hiện lâm sàng là cơn đau ngực không ổn định, trên điện tâm đồ là hình ảnh thiếu máu cơ tim cấp với ST chênh xuống hoặc T âm nhọn, các men tim Troponin tăng khi có thiếu máu cơ tim nhiều gây hoại tử cơ tim thật sự. Các yếu tố như sốt, tăng huyết áp cao, rối loạn nhịp tim, cường giáp có thể làm cho bệnh nặng hơn. Điều trị tích cực hạ LDL-C, thay đổi thành phần lõi lipit của mảng xơ vữa giúp làm giảm nguy cơ biến cố tim mạch vốn phụ thuộc vào sự mất ổn định của mãng xơ vữa./.
Hữu Cao